Bitkisel Bir Söyleşi / 18. Bölüm

"Bahçeniz ve bitkilerinizle gurur duyuyor olabilirsiniz, peki ya kelebekler ve arılar bu konuda ne düşünüyor, hiç merak ettiniz mi?... Bahçenizin bu gönüllü çalışanlarını memnun etmek o kadar da zor değil ve hiçbir bahçe onlar olmadan yeterince güzel değil".

Acı bakla (Lupinus) çiçekleri üzerinde bir bal arısı (Apis mellifera) 
Foto: Uli Brox, https://www.flickr.com/people/ulibrox/

Kırsal hayattan uzaklaşmış günümüzün şehir insanları genellikle böceklerden ya korkuyor ya da iğreniyor. Tabi bunun istisnaları da yok değil, kimi toplumlar o korkulan veya iğrenilen canlıları gıda maddesi olarak tüketebiliyor(!). Hala dedim çünkü yapılan arkeolojik keşifler milyonlarca yıl önce ilkel insanların temel besin kaynakları arasında böceklerin de önemli bir yeri olduğunu bulguladı. Buradan belki de şunu çıkarmak gerekiyor: uygarlık, sadece teknolojik ya da ekonomik bir gelişmeyle alakalı değildir. İnsanlık, böcekleri “henüz” (!) yemek zorunda kalmasa bile böceklerle birlikte yaşamayı öğrenmek zorunda. Henüz dedim çünkü küresel iklim değişikliği ile birlikte yaşadığımız doğa felaketleri bizi yeniden bunu yapmaya mecbur bırakabilir. Dünyadaki canlı yaşamın yüzde 90’ını böcekler oluşturuyor ve çiçekli bitkilerin yeryüzünde ilk ortaya çıktığı andan beri buradalar. Kesinlikle kabul ediyorum, özellikle de kimi böceklerle aynı yaşam alanını paylaşmak zorunda kalıyorsanız bu sizin için büyük bir soruna dönüşebilir fakat doğada zararlı böcekler olduğu gibi yararlı böcekler de var. Bu yazının konusunu da işte bu yararlı böceklerden gezegen için en faydalı ve gözümüze en hoş görünenleri yani arılar, kelebekler ve onların sevdiği bitkiler oluşturuyor.

Çördükotu (Hyssop officinalis) üzerinde lindera çatalkuyruk (Papilio troilus) 
Foto: Melodyanne, https://www.dreamstime.com/melodyanne_info

Az önce bahsettiğim küresel iklim değişikliği ve insan kaynaklı kirlilik ne yazık ki doğadaki doğal polen taşıyıcılarının sayısını da hızla azaltmakta. İnsanların zararlı böceklere karşı geliştirdikleri korunma yöntemlerinin başında gelen pestisitlerin (böcek ilaçları) ve verimliliği arttırmak için kullanılan kimyasal gübrelerin yaygınlaşması toprağı zehirleyerek böceklerle birlikte onlarla beslenen başka canlıların da ölmesine yol açıyor. Fakat özellikle arı ve kelebeklerin sayısındaki bu azalma kuşkusuz çiçekler arasında tozlaşmanın azalması ve bitkilerin daha az meyve ve tohum vermesi, yani daha az gıda üretebilmesi anlamına geliyor. Eğer dünya üzerinde arı ve kelebek türleri olmazsa, tozlaşmayla üreyecek şekilde evrimleşen tüm bitkiler de yeryüzünden silinebilir. Bitkilerin yok olması halinde ise gezegendeki hiçbir canlının hayatta kalabilmesi mümkün değil çünkü hepimizin temel besin kaynağını bitkiler oluşturuyor. İşte bu nedenle arı ve kelebeklerin nüfusunun arttırılması için gereken önlemlerin alınması çok ama çok önemli. Aslında bunun için hepimiz bir şeyler yapabiliriz. Öncelikle böcek ilacı ve kimyasal gübre kullanımını azaltabilir, bu yararlı böceklerin sevdiği, bolca polen ve nektar üreten bitkilere bahçelerimizde ya da balkonlarımızda yer verebiliriz.

Yıldız çiçeği (Cosmos) üzerinde bal arısı (Apis mellifera)

Foto: ADK Farmer Dan, http://adkfarmerdan.com/

Peki bahçesi ya da balkonu (hatta sadece bir pencere kenarı) olan bizler bu canlıları nasıl memnun edebiliriz?... Kelebekler güneşi bol alan, üzerlerine konabilecekleri geniş yüzeyler bulunan, bol nektar üreten bitkilerle dolu bahçeleri severler. Kelebekler bahçenizde en fazla kırmızı, mor, pembe, turuncu ve sarı renkte çiçeklere sahip olan bitkilerinize ilgi gösterirler. Devedikeni (Cirsium arvense), Yıldız çiçeği (Aster amellus), Böğürtlen (Rubus fruticosus), Hanımeli (Lonicera japonica), Sabah sefası (Ipomoea purpurea) ve İnciçiçeği (Convallaria majalis) kelebeklerin bahçenizde görmekten mutlu olacağı çiçeklerdendir... Arılar da yabani doğada bulabildikleri sarı, mor ve mavimsi renkli çiçeklere sahip olan bitkilere egzotik çiçeklerden daha çok ilgi gösterirler. Kekik (Thymus), Lavanta (Lavandula), Kişniş (Coriandrum sativum), Adaçayı (Salvia), Nane (Mentha), Rezene (Foeniculum vulgare), Gülhatmi (Alcea rosea), Turnagagası (Geranium), Gelincikgiller (Papaveraceae) ve Papatyagiller (Asteraceae) türündeki tüm çiçekler arıları cezbeder. Birçoğu “çok yıllık” olan bu bitkilerin bakımı da çok kolaydır. Sadece bir kez ekim ve dikim yapıldığında yıllarca yeni nesiller üretebilirler ve fazla bir bakım ve ilgi de istemezler.

Kelebek çalısı (Buddleia) üzerinde Kral kelebeği (Danaus plexippus)

Hangi bitkileri seçeceğinize karar verirken öncelikle yaşadığınız iklime, bulunduğunuz yüksekliğe ve kullanacağınız toprak türüne uygun olan türleri göz önünde bulundurmalısınız. Bir bahçe ya da balkonun ne kadar güneş aldığı, deniz etkilerine yakın olup olmadığı, hatta hâkim rüzgar yönleri bile söz konusu bitkilerinizi seçerken önem taşıyan unsurlardır. Yaşadığınız çevreye en uygun bitkileri bulmak için komşularınıza danışabilir, civardaki seralara ve tabi ki internete başvurabilirsiniz. Özellikle Bitki Günlüğüm’deki bitkiler arşivine de uğramanızı kesinlikle tavsiye ederim. Bahçenizde bu sevimli dostlara ne kadar bol seçenek sunarsanız, o denli çok misafir arı ve kelebekleriniz olacağından şüpheniz olmasın. Bitkilerin çiçek açma dönemlerine bakarak bahçenizi yıl boyu çiçekli ve hareketli tutabilirsiniz. Unutmayın ki ne kadar çok misafiriniz olursa o denli çok meyve veya tohum hasat edeceksiniz.

Kirli hanım çiçeği (Zinnia) üzerinde Bombus arısı

Bol güneş alan mekanlar ve ılıman iklimler için arı ve kelebeklerin sevdiği bitkiler arasında: Yıldız çiçeği (Aster amellus), Ayçiçeği (Helianthus annus), Güneş Şapkası (Rudbeckia hirta), Ekinezya (Echinacea purpurea), Kozmos (Cosmos), Altınbaşak (Solidago) gibi papatya (Asteraceae) türleri, Oğulotu (Melissa officinalis) gibi ballıbaba (Lamiaceae) türleri, İpekotu türleri (Asclepiadaceae), Adaçayı (Salvia), Şakayık (Paeonia), Lavanta (Lavandula) ve Penstemon (Penstemon) geliyor. Erik, kiraz, elma, iğde, kestane ve ıhlamur gibi meyve ağaçlarının yanı sıra domates, salatalık ve kabak gibi sebzelerin bulunduğu, bol çiçek barındıran meyve ve sebze bahçeleri de bu canlıların ziyaret etmeyi sevdiği yerler arasındadır. Meyve ve tohum için bolca tozlaşmaya ihtiyaç duyarsınız, kelebekler ve arıları memnun edebilirseniz bunu sizin için severek yaparlar.

Çalı minesi (Lantana camara) üzerinde Kırlangıç kuyruk kelebeği.
Foto: Paul Brennan, www.publicdomainpictures.net / Halka Açık

Yarı gölgeli mekanlar ve nispeten serin iklimler için: Menekşe türleri (Violaceae), Alev çiçeği (Phlox), Aslanağzı (antirrhinum majus), Sabahsefası (Ipomoea), Dam koruğu türleri (Sedum), Zinya (Zinnia), Çilek (Fragaria), Böğürtlen ve Ahududu türleri (Rubus), Yonca (Medicago sativa) ve Acı Bakla (Lupinus) gibi baklagiller (Fabaceae), Fundagiller (Ericaceae), Yaban mersini (Vaccinium), Nane türleri (Mentha), Kekik türleri(Thymus), Biberiye (Rosmarinus officinalis), Süpürgetotu (Calluna), Kocayemiş (Arbutus unedo) ve eğer yeriniz varsa bol çiçek veren bodur meyve ağaçları veya reçineli kozalaklı ağaçlar bile düşünülebilir. Burada sayılan bitkiler dışında yaşadığınız çevreye özgü birçok bitki bulabilmeniz de mümkün. Aynı zamanda bu bitkilerle uzunca bir süre boyunca bahçenizin, balkonunuzun ya da pencere önlerinizin rengarenk kalmasını da sağlayabilirsiniz. Diğer yandan kimyasal ilaç ve gübrelerden de uzak durur, bunların doğal alternatiflerini kullanmayı seçerseniz sadece arı ve kelebekleri değil doğadaki tüm canlıları memnun etmiş olursunuz bitki dostları. Arı ve kelebeklerimiz hiç eksik olmasın.

Arıların sevdiği bitki türleri.
İllustrasyon: Hannah Rosengren, https://hannah-rosengren.tumblr.com/

Kelebeklerin sevdiği gösterişli bahçe bitkileri.
Kaynak: longfield-gardens.com